Lekarz, zawód podwyższonego ryzyka. Konsekwencje finansowe i możliwe scenariusze roszczeń.

Polisa OC lekarza i lekarza dentysty to podstawowa umowa ubezpieczenia, którą każdy adept, jak i mistrz sztuki lekarskiej posiada w swoim portfelu. Rzadko jednak zdają sobie sprawę, jak daleko idące konsekwencje ma ich decyzja o wyborze limitów i zakresu ubezpieczenia dokonywana w chwili zakupu polisy. Wynika, to z faktu, że na zakres odpowiedzialności lekarza wpływa szereg czynników, jak chociażby: forma prawna prowadzonej działalności, to czy wykonuje usługi w swoim prywatnym, czy wynajmowanym gabinecie, czy świadczy usługi na rzecz innego podmiotu leczniczego lub czy może tylko wynajmuje w nim gabinet, a nawet to, czy zatrudnia pracowników lub korzysta z podwykonawców.

Niżej postaramy się wyjaśnić podstawowe kwestie z tym związane. Zanim jednak o tym, zapraszamy też w wolnej chwili do zapoznania się z artykułem związanym z kwestią ochrony dochodów dla lekarzy prowadzących własne działalności gospodarcze, który można znaleźć na naszym blogu pod tym linkiem.

Odpowiedzialność cywilna w ujęciu ogólnym

Każda osoba świadcząca usługi lub sprzedająca produkty ponosi odpowiedzialność za swoje działania i zaniechania. Wyrazem tego są zapisy w aktach prawnych regulujących daną działalność, ze szczególnym uwzględnieniem kodeksu cywilnego (kc), który odwołuje się w tym zakresie do:

• odpowiedzialności deliktowej (art. 415 i nast. kc), czyli takiej, w ramach której każda osoba, która wyrządziła drugiej szkodę, zobowiązania jest do jej naprawienia
• odpowiedzialności kontraktowej (art. 471 i nast. kc), czyli takiej, gdzie na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (np. usługi, na którą umówiły się strony) powstała szkoda

Należy pamiętać, że powstanie szkody rodzi ryzyko roszczenia od osoby poszkodowanej. Może ono przybrać postać:

• reklamacji – czyli postępowania, w którym pacjent wnosi o usunięcie / naprawienie wad w wykonanej usłudze np. nieudany zabieg z zakresu medycyny estetycznej. Należy pamiętać, że zgodnie z obowiązującym prawem brak odpowiedzi na reklamację w ciągu 14 dni oznacza jej automatyczne uznanie
• odszkodowania – czyli sytuacji, gdzie na drodze postępowania ugodowego lub sądowego zostanie przyznana pacjentowi określona kwota pieniędzy, która ma pokryć szkodę o charakterze majątkowym np. utracone korzyści i rekompensata kosztów leczenia czy rehabilitacji
• zadośćuczynienia – czyli sytuacji, gdzie na drodze postępowania ugodowego lub sądowego zostanie przyznana pacjentowi określona kwota pieniędzy, która ma stanowić rekompensatę szkody niemajątkowej np. cierpienie fizyczne, ale również psychiczne, które spowodowało stany lękowe, czy depresje lub pogorszenie jakości życia

Odpowiedzialność lekarza w ujęciu zawodowym

W judykaturze od dawna istnieje pogląd (znajdujący odzwierciedlenie w orzecznictwie sądowym), że podstawowym obowiązkiem lekarza jest dołożenie – w procesie diagnostycznym, jak i leczniczym – należytej staranności, a nie osiągniecie rezultatu (nie dotyczy zabiegów z zakresu medycyny estetycznej, co do których oczekuje się konkretnego rezultatu). Zatem lekarz nie może odpowiadać ze brak rezultatu leczenia, rozumianego jako osiągnięcie pomyślnego wyniku leczenia, ale zobowiązany jest uczynić wszystko przy zachowaniu należytej staranności wynikającej z zawodowego charakteru świadczonych usług, aby zamierzony rezultat osiągnąć.

Lekarz odpowiada za swoje działania (np. błąd podczas zabiegu), jak i zaniechania (np. brak należytej opieki nad chorym), o ile można przypisać i udowodnić mu winę w działaniach skutkujących powstaniem szkody. Wina ta składa się z dwóch elementów:

• obiektywnego – czyli naruszenie obowiązujących przepisów, procedur lub reguł wynikających z zasad wiedzy medycznej, doświadczenia i deontologii zawodowej
• subiektywnego – czyli ujemna ocena postępowania lekarza dotycząca sztuki medycznej (np. niewiedza lekarza, niedbalstwo, nieostrożność), jak i procedur medycznych (np. brak udzielenia porady tam, gdzie jest ona wymagana lub niepoinformowanie pacjenta o ryzyku i skutkach zabiegu)

Udowodnienie winy należy do obowiązku poszkodowanego, ale w przypadku procesu również sąd może dopuścić jako dowód opinię biegłych sądowych i innych specjalistów z danej dziedziny medycyny.

Finansowe skutki błędu w sztuce

W orzecznictwie polskich sądów od kilku lat widać zaostrzenie wyroków wobec lekarzy skutkujących znaczącym wzrostem zasądzanych kwot oraz poszerzaniem kręgu osób uprawnionych do odszkodowania. Widać to szczególnie przy szeroko stosowanej obecnie instytucji „zadośćuczynienia” (art. 445 kc), gdzie obok tradycyjnie zasądzanych w takiej sytuacji: obowiązku pokrycia wszelkich kosztów wynikłych z uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia (np. koszty leczenia i rehabilitacji, ale też koszty przekwalifikowania zawodowego lub opieki domowej nad chorym) oraz renty w sytuacji kiedy poszkodowany stał się częściowo lub całkowicie niezdolny do pracy zarobkowej albo zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, sąd decyduje się również na przyznanie poszkodowanemu jednorazowego zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (czyli za cierpienia fizyczne i krzywdę moralną), którego kwota wynosi od kilkudziesięciu do kilkuset tysięcy złotych.

W tym kontekście nie bez znaczenia są roszczenia osób bliskich w razie śmierci poszkodowanego. Należy pamiętać, że roszczenie o zadośćuczynienie przechodzi na spadkobierców, jeśli powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego. Dodatkowo osobom bliskim przysługuje odrębne roszczenie o naprawienie szkody, jeśli wykażą, że na zmarłym poszkodowanym ciążył wobec nich obowiązek alimentacyjny (np. dzieci) lub poszkodowany dostarczał dobrowolnie środki na utrzymanie tych osób (np. utrzymywał rodziców). Ponadto sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny poszkodowanego stosowne odszkodowanie, jeśli w wyniku jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej (np. śmierć głównego żywiciela rodziny).

Rodzina lekarza a roszczenie o naprawienie szkody

W tym punkcie należy zwrócić uwagę na aspekt związany z terminem przedawnienia roszczeń za szkody wynikające z zawinionych działań lekarza.

Co do zasady w razie wyrządzenia szkody na osobie, przedawnienie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia (art. 442.1 kc i nast.). Oznacza to, że szczególnie w sprawach o „błąd w procesie diagnostycznym” lekarz, który popełnił wiele lat temu błąd podczas stawiania diagnozy, która skutkowała wdrożeniem wadliwego leczenia, a te w konsekwencji doprowadziło do rozstroju zdrowia, może zostać pociągnięty do odpowiedzialności wiele lat później.

Drugim przypadkiem jest prawo osoby małoletniej do roszczenia o naprawienie szkody, które nie może przedawnić się wcześniej niż z upływem lat dwóch od uzyskania pełnoletności. Oznacza to, że błąd w leczeniu małoletniego, który wzorem „błędu w diagnozie” doprowadził po latach do rozstroju zdrowia dziecka może skutkować wytoczeniem powództwa przeciwko lekarzowi w momencie, kiedy małoletni osiągnie pełnoletność.

Oba przypadki rodzą konkretne konsekwencje dla rodziny lekarza. Zgodnie z prawem, w sytuacji, kiedy osoba zobowiązana do naprawienia szkody nie żyje, roszczenie takie przechodzi na spadkobierców, jeśli dziedziczyli oni spadek po zmarłym lekarzu, a przyjęcie spadku odbyło się wprost (razem z zobowiązaniami spadkodawcy).

Różne formy działalności i świadczenia usług a odpowiedzialność lekarza

Wspomnieliśmy na początku artykułu, że wpływ na zakres odpowiedzialności lekarza mają również niuanse wynikające z tego, w jakiej formie lub w jakich warunkach świadczy swoje usługi. W tym kontekście należy zwrócić uwagę na kilka wybranych aspektów:

• lekarz świadczący usługi na rzecz podmiotu leczniczego (PL) na podstawie kontraktu – co do zasady szkoda powstała podczas udzielania świadczeń zdrowotnych przez lekarza na kontrakcie rodzi odpowiedzialność solidarną (art. 441 kc) tzn. że zarówno PL, jak i lekarz zobowiązani są do naprawienia szkody. W tym przypadku poszkodowany może żądać zapłaty odszkodowania od tej strony, od której łatwiej jest mu uzyskać zaspokojenie roszczeń, a że lekarz odpowiada całym swoim majątkiem osobistym, bardzo często właśnie tą drogę wybiera pacjent. W sytuacji, kiedy lekarz naprawi szkodę (zapłaci odszkodowanie) przysługuje mu prawo roszczenia regresowego do PL o zwrot odpowiedniej części odszkodowania, co wiąże się oczywiście z osobnym wieloletnim postępowaniem
• lekarz korzystający przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z podwykonawców (innych lekarzy na kontrakcie) – za zawinione błędy podwykonawców lekarz ten ponosi odpowiedzialność solidarną (patrz wyżej), o ile świadczą oni usługi w imieniu i na rzecz praktyki prowadzonej przez tego lekarza
• lekarz zatrudniający innych lekarzy lub personel medyczny na umowie o pracę – za zawinione błędy takich osób, zawsze pełną odpowiedzialność ponosi pracodawca, czyli lekarz. Przysługuje mu do osób zatrudnionych jedynie roszczenie regresowe do trzykrotności miesięcznego wynagrodzenia (art. 120 kodeksu pracy i nast.)
• lekarz podnajmujący gabinet w PL i udzielający w nim świadczeń zdrowotnych jako niezależny kontrahent – w przypadku powstania szkody lekarz ponosi pełną odpowiedzialność za swoje działania, tak jakby świadczył usługi w prywatnym gabinecie. Jednak, jeśli lekarz przy świadczeniu tych usług korzysta z infrastruktury PL (sprzęt, sale zabiegowe, personel medyczny) wówczas PL ponosi wobec pacjenta odpowiedzialność za stronę organizacyjną leczenia np. wadliwość sprzętu medycznego, która przyczyniła się do powstania szkody
• lekarz udzielający świadczeń zdrowotnych razem z innymi lekarzami (wspólnikami) w ramach spółki cywilnej – w tym przypadku każdy wspólnik spółki cywilnej ponosi odpowiedzialność solidarną, niezależnie od tego, który wspólnik popełnił błąd
• lekarz udzielający świadczeń zdrowotnych w PL prowadzonym w formie sp. z o.o. i jednocześnie będący członkiem zarządu tej spółki – w przypadku udzielania świadczeń zdrowotnych jako lekarz ponosi on (w zależności od stosunku łączącego go ze spółką) pełną osobistą odpowiedzialność za swoje błędy lub odpowiada solidarnie razem ze spółką oraz co ważne, z tytułu sprawowania funkcji członka zarządu PL odpowiada całym swoim majątkiem osobistym za zobowiązania samej spółki. Czyli w sytuacji, w której spółka jako PL odpowiada solidarnie za błędy innych lekarzy udzielających świadczeń zdrowotnych, a majątek spółki jest niewystarczający do zaspokojenia roszczeń pacjentów wówczas przechodzą one na majątek osobisty członków zarządu

Podsumowanie

Jak wynika z niniejszego artykułu temat odpowiedzialności cywilnej lekarzy nie sprowadza się wyłącznie do wyboru składki na polisie, ale wymaga szerszego spojrzenia w celu doboru odpowiednich sum i klauzul uwzględniając formę prawną i charakter prowadzonej działalności. Jedno nie ulega wątpliwości, profesja lekarza to zawód podwyższonego ryzyka, dlatego warto poświęcić trochę czasu na analizę i rozmowę z doradcą w zakresie wyboru optymalnego zakresu ubezpieczenia.

.

Literatura: „Prawo medyczne”, Rozdział II: Odpowiedzialność cywilna lekarza. Prof. dr hab. Mirosław Nesterowicz